Mars-rover van de ESA krijgt naam van “vergeten” DNA-pionier Rosalind Franklin
Een voorstelling van de Mars-rover op de Rode Planeet, Rosalind Franklin kijkt door een microscoop in 1955.
Foto: links: ESA/ATG medialab, rechts: MRC Laboratory of Molecular Biology
De ExoMars rover van de ESA krijgt de naam van de Britse chemicus en röntgenbeeldvorming-specialist Rosalind Franklin. Franklin speelde een belangrijke, maar enigszins miskende rol bij het tot stand komen van de theorie over de structuur van DNA. Haar naam werd door een expertenpanel gekozen uit bijna 36.000 suggesties, die ingezonden waren na een oproep van het Britse ruimteagentschap. De ExoMars rover zal in 2020 gelanceerd worden en moet in 2021 op Mars landen om er te zoeken naar sporen van leven.
Het was de Britse astronaut Tim Peake die de naam bekendmaakte in de “Mars Yard” van de Airbus-fabriek in Stevenage, waar de ExoMars rover geassembleerd wordt. Peake ontving er ook de inzenders van de winnende naam.
Tot nu toe stond de Mars-rover enkel bekend onder de naam van het ESA-project, ExoMars. Het is de laatste tijd echter de gewoonte om ruimtemissies een meer “ceremoniële” naam te geven, en vaak is dat de naam van wetenschappers die in het verleden een belangrijke bijdrage hebben geleverd aan een onderwerp dat in verband staat met de missie. Eerdere ESA-missies zijn al vernoemd naar Isaac Newton, Max Planck, Euclides en recenter naar de Italiaanse wetenschappers Giuseppe Colombo en Giovanni Schiaparrelli.
Het kwam dit keer aan het UK Space Agency toe om een naam te vinden, in essentie omdat het Verenigd Koninkrijk de grootste financiële bijdrage aan de rover levert.
Het Britse ruimteagentschap deed in juli vorig jaar een oproep om suggesties in te sturen, en het kreeg 35.844 inzendingen. Van in het begin had het agentschap duidelijk gemaakt dat het geen herhaling wilde van de heisa die gepaard ging met de naamgeving van het nieuwe Britse polaire onderzoeksschip. Een on line-stemming over die naam leverde namelijk een meerderheid op voor “Boaty McBoatFace”, wat dan echter verworpen werd.
“Rover McRoverFace” werd nu inderdaad gesuggereerd, maar het was een wetenschappelijk panel onder leiding van Britse onderzoekers dat dit keer de knoop doorhakte, en “Rover McRoverFace” links liet liggen. In de plaats daarvan koos het dus voor DNA-pionier Rosalind Franklin.
“Deze naam herinnert ons eraan dat het in de menselijke genen zit om op onderzoek te gaan. Wetenschap zit in ons DNA, en in alles wat we doen bij de ESA”, zei directeur-generaal Jan Woerner. “Rosalind de rover verpersoonlijkt deze eigenschap, en brengt ons allemaal naar de voorhoede van het ruimteonderzoek”, zo zei hij op de website van de ESA.
Een voorstelling van de Mars-rover in vooraanzicht, met een aantal van de instrumenten. ESA/ATG medialab
“Foto 51”
Rosalind Franklin was een Britse chemicus, die na een studie in Frankrijk ook een experte was geworden in röntgen-kristallografie, een beeldvormingstechniek om de structuur van een kristal te achterhalen.
In het King’s College London legde ze zich toe op de röntgen-kristallografie, en ze deed, samen met haar collega Maurice Wilkins, onderzoek naar de structuur van DNA, desoxyribonucleïnezuur.
In mei 1952 nam doctoraatsstudent Raymond Gosling onder supervisie van Franklin “Foto 51”, een röntgen-diffractiebeeld van gekristalliseerd DNA, een foto die een cruciale rol zou spelen bij het ontdekken van de structuur van DNA.
In Cambridge kregen haar collega’s/rivalen James Watson en Francis Crick die foto te zien, en ze waren op de hoogte van het werk van Franklin en Wilkins, wat hen zeker geholpen heeft om in 1953 hun model van de dubbele DNA-helix op te stellen. In 1962 kregen Watson, Crick en Wilkins de Nobelprijs voor Geneeskunde voor hun doorbraak.
Franklin was toen al overleden aan eierstokkanker, en de Nobelprijs wordt nooit postuum toegekend (en evenmin aan meer dan drie personen). Veel mensen vinden dat haar bijdrage aan de ontdekking nooit de aandacht heeft gekregen die ze verdiend had. Na haar dood in 1958 zijn haar evenwel talloze eerbetuigingen te beurt gevallen, en dat is dus ook nu het geval met de Mars-rover.
Volgens haar zuster Jenifer Glynn zou Franklin zeer verguld geweest zijn met het feit dat er een onderzoeksrobot naar haar genoemd is. “Ik herinner me dat ik in het laatste jaar van Rosalinds leven, haar een bezoek bracht in het ziekenhuis, op een dag toen ze opgewonden was over het nieuws van de Sovjet-satelliet Spoetnik, het allereerste begin van het ruimteonderzoek”, zo zei Glynn aan de BBC.
“Ze zou zich nooit hebben kunnen voorstellen dat meer dan 60 jaar later er een rover naar Mars zou gestuurd worden met haar naam, maar op een of andere manier maakt dat dit project nog specialer.”
De opstelling voor “Foto 51”. Een DNA-streng werd uitgerekt over een paperclip en vastgemaakt op een stuk kurk.Röntgenstralen werden dan door de gekristalliseerde streng gestuurd en hun verstrooide stralen werden opgevangen op lichtgevoelig papier. MagentaGreen, gebaseerd op geograph.org.uk door Robin Stott/Wikimedia Commons/CC BY-SA 2.0
Zoeken naar sporen van leven
De ESA wil de Rosalind Franklin-rover in juli volgend jaar lanceren, samen met een stationair onderzoeksplatform van de Russische ruimtevaartorganisatie Roscosmos, en in maart 2021 zouden de tuigen dan op Mars moeten landen.
Het is de bedoeling dat de rover, de eerste die zowel in staat zal zijn om zich over Mars voort te bewegen, als diepgaand onderzoek te doen naar de planeet, op zoek gaat naar sporen van leven.
Daarvoor wil de ESA de rover laten landen in Oxia Planum, een vlakte in de buurt van de evenaar van Mars, die 3,9 miljard jaar geleden de bodem was van een oceaan en waar sindsdien ook gedurende lange tijd water aanwezig is geweest. In die tijd leek Mars nog veel meer op de aarde, waar het eencellig leven waarschijnlijk 3,7 of 3,5 miljard jaar geleden ontstaan is.
De Mars-rover zal twee meter diep in de bodem kunnen boren, om daar stalen te nemen en zo te zoeken naar sporen van leven. Mogelijk zijn dieper in de ondergrond nog overblijfselen bewaard van leven, organische moleculen bijvoorbeeld, die al lang verdwenen zijn aan het oppervlak, dat bloot staat aan de harde zonnestraling en gebombardeerd wordt door kosmische straling.
Intussen is de ESA samen met de NASA al een concept aan het uitwerken voor een volgende missie. Die zou op Mars stalen moeten nemen en ze vervolgens terugbrengen naar de aarde.
Bron: VRT NWS, journalist Luc De Roy
Ook onze leden hebben een bijdrage aan de missie: Zie onze nieuwsbrief Nieuwsbrief VRI januari – februari 2019